Müzedeki Kuş Otu. Geçmiş Kirliliğin Tozlu Kanıtları

Cam fanusun içinde tarih değil, duman varmış meğer. Kuşlar söylemiş, biz yeni duyuyoruz.

Hadi dürüst olalım, müzeye gidince sergilenen kuş iskeletlerine kaç kişi ‘acaba üstünde sanayi devri kurumları var mıdır’ diye bakıyor? Büyük ihtimalle çoğu kişi, ‘Vay be, zamanında ne güzel ötüyordur bu’ deyip geçiyor. Ama biyolog Shane DuBay öyle yapmamış. Chicago Field Museum’da araştırma yaparken, kuşların üstündeki isleri görmüş. Evet, *is*. Hani evde ocak borusunu unutunca çıkan o siyah şey var ya, ondan.

Meğerse o kuşların tüyleri sadece estetik değilmiş; çevre kirliliğinin yıllar boyu biriktirdiği negatif puanları da sayfalar gibi saklıyormuş. DuBay bu kurumlu kuş koleksiyonlarını bir nevi zaman makinesi gibi incelemiş. Dumanın rengine, miktarına bakarak hangi yıl Chicago gökyüzünün ne kadar “isli” olduğunu çıkarmış.

Şimdi burası ilginç: Bazı kuşlar resmen karbonun kara kutusu gibi. 1800’lerden kalma tüylerin üstünde, fabrika bacalarının adeta imzası var. Mis gibi belge. Kağıt değil, kanat!

Tabii yıllar boyunca müzeler bu kuşlara bakıp ‘Ooo ne güzel koleksiyon’ diye sevmiş ama kimse, ‘Bunlar çevre tarihini de anlatıyor olabilir mi?’ diye düşünmemiş. Ta ki DuBay çıkıp da ‘Ay pardon ama bu tüylerde koca bir çevresel ders var’ diyene kadar.

Yani anlayacağın, müze rafları sadece geçmişin sanatını ya da doğanın estetik örneklerini göstermiyor. Aynı zamanda insanlar ne kadar batırdıysa, onun üstü açık dosyalarını da tutuyor. Kuş gibi hafif sanılan detaylar, ağır sonuçlar doğurabiliyor.

Bir dahaki müze gezisinde bir kuşa bakarken aklına şu gelsin: O tüylerin arasında sadece rengarenk pigmentler değil, geçmişin kirli havası da var. Resmen *kanatlı dedektifler*. 🕵️‍♀️🪶

Kıssadan hisse? Arşiv dediğin sadece sararmış kâğıtlarla olmuyormuş. Kim bilir, müzede hangi başka fosil hâlâ küsüp konuşmuyor da üstü başı kurum içinde her şeyi anlatıyor?

Ha, bir de… Evinde kanarya beslerken o da seni gözlemliyor olabilir. Bilgin olsun 😌