Instagram Bir Yağlıboya Tablodur — Ama Filtreli Olanından

John Berger’in yağlıboya tablo dediği şeyi biz bugün filtreli story’lerle yapıyoruz. Sanat falan değil, mülk beyanı. O zaman çerçeve vardı, şimdi VSCO var. Berger sağ ol, hâlâ işe yarıyorsun.

John Berger, 1972’de Ways of Seeing (Görme Biçimleri) adlı bir kitap yazdı. İçinde “sanat”, “algı”, “iktidar” gibi kelimeler geçtiği için çoğu kişi okumadı ama Instagram’da story’sini paylaşan çok oldu. Oysa Berger’in söylediği şey gayet netti: Görmek sandığımız kadar masum değildir. Gözle gördüğümüz şey, aslında beynimizin görmek üzere eğitildiği şeydir. Çünkü göz fiziksel olarak işler; beyin ise ideolojik olarak.

Berger’in asıl bombayı patlattığı yer, yağlıboya tablolarla ilgili bölümdür. Der ki, bu tablolar sanat falan değil; resmedilmiş mal beyanıdır. Adamın tarlası mı var, koydurmuş. Atı mı var, çizdirmiş. Karısı mı var, fonda ama hafif loşta. Sanat tarihçileri buna “ışık-gölge kompozisyonu” derken, Berger daha dürüst bir ifade kullanır: “Görsel vitrin.”

Şimdi bu paragrafı al, Ctrl+C yap, Instagram’a Ctrl+V ile yapıştır. Çünkü bugün yağlıboya tabloların yerini cep telefonuyla çekilmiş dijital görsel ilanlar aldı. Göz atıyoruz: #günaydın selfie’sinde arkada 20 bin liralık ayna, içinde 15 bin liralık telefon, yüzün ortasında sabah sabah üç kat fondöten. Altına da yazılmış: “Gözler ruhun aynasıdır.” Oysa o göz, ıslağa bastırılmış rimelden zor açılıyor.

18. yüzyılda insanlar altın çerçeveli tablolarla kendini sergiliyordu; bugün VSCO filtresiyle. O zamanın aristosu ressamına poz verirdi, bugünün influencer’ı da ring light’a. Eskiden bu işler için bir ressam, bir çerçeveci ve biraz sabır gerekirdi. Şimdi sadece bir telefon ve iyi bir yüz simetrisi yeterli.

Ve elbette hepsi spontane. “Bu anı çok doğal yakaladım” pozları 12. denemede olmuş. Tıpkı o eski tablolar gibi: Poz doğal görünsün diye saatlerce aynı duruşta oturulurdu, sonra çıkan resim sanki “bir anlık durdum öyle” der gibi olurdu. Bugünse “uyandım ve böyleyim” pozu, üç saatlik uyanma süreci, filtre, ışık ayarı ve kamera açısı sonrasında yayınlanıyor.

Berger’e göre yağlıboya tablolar bir iktidar göstergesidir. Kimin neye sahip olduğu, kimden üstün olduğu resmedilir. Bugün de Instagram öyle: Ama farkla… Burada sahip olduğun şeyi değil, sahipmişsin gibi göründüğün şeyi gösteriyorsun. Yani olmayanın estetiği. Bu da görsel kültürü, sanatın değil, illüzyonun alanına çeker. Görünmek için gerçek olmak yetmiyor artık; gerçek gibi görünmek gerekiyor.

Bu yüzden rahatlıkla söyleyebiliriz:

• Rembrandt bugün yaşasaydı influencer olurdu.
• Caravaggio TikTok’a geçerdi ama hep gölgede kalırdı.
• Ve Berger… Berger hâlâ aynı soruyu sorardı:

“Görüyorsun ama gerçekten görüyor musun?”